Đông trùng hạ thảo, có tên khoa học là (Cordyceps sinensis – Ophiocordyceps sinensis) nổi tiếng là vị thuốc đắt và có dược tính quý giá trong các ghi chép y dược kinh điển Trung Hoa từ ngàn năm trước.
1. Giới thiệu về đông trùng hạ thảo
Đông trùng hạ thảo, có tên khoa học là (Cordyceps sinensis – Ophiocordyceps sinensis) nổi tiếng là vị thuốc đắt và có dược tính quý giá trong các ghi chép y dược kinh điển Trung Hoa từ ngàn năm trước.
Đông trùng hạ thảo là gì?
Khi hỏi đông trùng thảo là gì? Nhiều người thường băn khoăn khi phân biệt chủng loại của trùng thảo. Đây thực sự là một điều kỳ diệu của thiên nhiên khi mùa đông chúng là sâu và mùa hè chúng lại là thảo mộc, khiến người ta không biết phân chia trùng hạ thảo vào nhóm nào. Thực tế, đông trùng hạ thảo được hình thành khi một loại ấu trùng bị nhiễm bào tử nấm trong đất, nấm ký sinh và phát triển trong cơ thể ấu trùng, khiến chúng chết dần và nấm sẽ thay thế hoàn toàn ruột ấu trùng. Mặc dù nhìn từ ngoài , đông trùng hạ thảo vẫn như ấu trùng, nhưng thực chất bên trong là các sợi nấm mảnh như sợi chỉ. Vào hè, nấm sẽ phát triển mạnh mẽ và hình thành quả thể ngay nang đầu của ấu trùng và vươn lên khỏi mặt đất. Và khi có ai hỏi cordyceps là gì, thì Cordyceps chính là tên gọi của nhóm nấm ký sinh tạo nên đông trùng hạ thảo mà chúng ta vừa nhắc đến.
Sự kết hợp lạ kỳ này đã tạo nên đông trùng hạ thảo có nhiều hoạt chất vô cùng quý hiếm như axit cordycepic, adenosine, polysaccharides cordyceps, 3-deoxyadenosine… giúp hỗ trợ điều trị và ngăn ngừa những căn bệnh nguy hiểm hiện nay như: ung thư, gan, phổi, sinh lý, tim mạch và cả hệ miễn dịch.
Phân loại đông trùng hạ thảo
Như đã nói, nguồn đông trùng hạ thảo tự nhiên vô cùng quý và đang dần cạn kiệt, thế nên con người đã nghiên cứu và ứng dụng thành công những công nghệ tiên tiến nhất để tạo ra các loại đông trùng hạ thảo khác. Cụ thể, phân loại như sau:
Theo nguồn gốc
- Đông trùng hạ thảo tự nhiên (Cordyceps Sinensis)
Trong tất cả các loại đông trùng hạ thảo hiện nay, thì có thể nói đông trùng hạ thảo tự nhiên là loại có giá trị nhất, vô cùng quý hiếm vì chúng chỉ xuất hiện tại những vùng có địa hình khắc nghiệt cao trên 4000 mét như Tây Tạng, Tứ Xuyên (Trung Quốc). Giá của mỗi ký đông trùng hạ thảo từ Tây Tạng trên thị trường có thể lên đến hàng tỷ đồng, tuy nhiên với giá trị cao chưa chắc đã có thể mua được loại nấm thượng đẳng này, vì với điều kiện sống ngày càng ô nhiễm, khí hậu thất thường, các loại nấm từ tự nhiên này gần như đang trên đà tuyệt chủng và ngày càng khan hiếm đi.
Loại đông trùng hạ thảo tự nhiên có tên khoa học là Cordyceps Sinensis, là loại đông dược quý có bản chất là dạng ký sinh của loài nấm tên Ophiocordyceps Sinensis, thuộc nhóm nấm Ascomycetes trên cơ thể ấu trùng của một vài loài bướm thuộc chi Thitarodes Viette 1968. Trong tự nhiên, có đến khoảng 570 loài nấm thuộc chi Cordyceps, tuy nhiên Cordyceps Sinensis là loại có dược tính cao nhất trong các loại nấm dược liệu.
- Đông trùng hạ thảo bán tự nhiên
Thay vì nuôi trồng trong môi trường nhân tạo hoàn toàn, thì đông trùng hạ thảo bán tự nhiên là dạng được nuôi trồng và chăm sóc sự sinh trưởng trong những điều kiện tự nhiên, như dưới những tán cây rừng. Với điều kiện nuôi trồng này, đông trùng hạ thảo đảm bảo được tự do sinh trưởng và phát triển dưới những tác động hoàn toàn tự nhiên. Con người chỉ kiểm soát về các yếu tố gây bệnh để đảm bảo đông trùng hạ thảo được phát triển tốt nhất.
- Đông trùng hạ thảo nhân tạo (Cordyceps Militaris)
Đông trùng hạ thảo nhân tạo là sản phẩm của quá trình nuôi cấy chủng nấm Cordyceps Militaris trên cơ chất để tạo thành sợi nấm và kỷ chủ nhộng tằm. Và để nuôi cấy ra những sợi nấm đông trùng hạ thảo đạt chất lượng, người nuôi trồng phải đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật hết sức khắt khe và những điều kiện nhiệt độ lẫn độ ẩm, ánh sáng thật chuẩn xác. Và Việt Nam là một trong số những quốc gia nuôi cấy loại đông trùng hạ thảo này rất thành công.
Theo dạng chế phẩm
- Dạng tươi nguyên con
Trong tất cả các dạng đông trùng hạ thảo, thì đông trùng hạ thảo tươi nguyên con là dạng khó bảo quản cũng như có điều kiện vận chuyển khá khó. Sau khi thu hái, đông trùng hạ thảo sẽ không trải qua bất kỳ tác động điều chế nào mà được giữ nguyên dạng và đóng gói, giữ nguyên bản chất của đông trùng hạ thảo. Thời hạn sử dụng của đông trùng hạ thảo tươi ngắn nhất trong các loại đông trùng hạ thảo hiện nay. Dù cho có đóng gói bằng hộp thuỷ tinh hay túi chuyên dụng và bảo quản ở nhiệt độ thích hợp thì đông trùng hạ thảo tươi chỉ để được tối đa 10-14 ngày.
- Dạng sấy khô
Sấy khô là phương pháp làm giảm độ ẩm trong nấm đông trùng hạ thảo giảm xuống còn 3-5 %, khi đó thời gian sử dụng của dược liệu này sẽ được kéo dài hơn, điều kiện bảo quản vận chuyển cũng đơn giản hơn. Mặc dù trải qua chế biến, nhưng hàm lượng dinh dưỡng và dược tính của đông trùng hạ thảo sấy khô không biến đổi nhiều so với dạng nguyên bản nhờ các phương pháp hiện đại. Thông thường, với 7-10g đông trùng hạ thảo tươi, chúng ta sẽ thu được 1g đông trùng hạ thảo khô. Nếu như ngày xưa, người ta thường sấy khô thủ công thì ngày nay đông trùng hạ thảo khô được chế biến với 3 phương pháp: sấy nhiệt, sấy lạnh và sấy thăng hoa.
- Dạng bột
Bột đông trùng hạ thảo thực chất là đông trùng hạ thảo sau khi thu hái sẽ được sấy khô rồi nghiền nhuyễn thành dạng bột. Thế nên so về mặt hàm lượng dưỡng chất thì đông trùng hạ thảo dạng bột và dạng sợi sấy khô không khác nhau là mấy. Các công đoạn xay thành bột đều được đảm bảo các quy định về tiêu chuẩn an toàn thực phẩm và công nghệ nên người dùng hoàn toàn có thể yên tâm khi sử dụng.
- Dạng viên nang
Những chế phẩm đông trùng hạ thảo dạng viên nang đang là sự lựa chọn rất phổ biến vì sự tiện dụng và bảo quản dễ dàng. Thời hạn sử dụng của chế phẩm viên nang cũng lâu nhất so với các loại đông trùng hạ thảo khác và giá của sản phẩm này cũng khá mềm. Đông trùng hạ thảo dạng viên nang được điều chế từ đông trùng hạ thảo tươi, sấy khô, nghiền nhỏ, đặc biệt kết hợp thêm một số dược liệu khác để tạo nên những công dụng đặc thù khác nhau tùy theo từng thương hiệu.
- Dạng nước
Nước đông trùng hạ thảo là một dạng chế phẩm từ đông trùng hạ thảo nguyên chất dưới dạng dung dịch lỏng. Tuỳ vào thương hiệu mà thành phần có thể là 100% đông trùng hạ thảo, kết hợp thêm các loại dược liệu bổ dưỡng khác như sâm, yến hay nấm linh chi…Và có thể nói, đông trùng hạ thảo dạng nước là chế phẩm đem lại hiệu quả cao nhất vì khả năng hấp thu cao và tác dụng nhanh chóng nhất.
Như vậy, tùy vào nhu cầu kinh tế, mục đích sử dụng mà bạn có thể chọn một dạng sản phẩm đông trùng hạ thảo thích hợp nhất để đem lại hiệu quả như mong muốn nhé.
2. Cách sử dụng đông trùng hạ thảo
Sau khi tìm hiểu rõ đông trùng hạ thảo là gì, chúng có bao nhiêu loại thì mời bạn cùng tìm hiểu tiếp về cách sử dụng sao cho hiệu quả nhé. Cách chọn đông trùng hạ thảo cũng rất đa dạng, nhưng phổ biến nhất và giàu dinh dưỡng nhất có những cách sau đây:
Ăn trực tiếp
Đông trùng hạ thảo có thể dùng để ăn trực tiếp, mỗi lần dùng, bạn nên dùng từ 2-3 sợi nấm. Trước khi ăn, bạn nên ngâm đông trùng hạ thảo trong nước ấm, để trùng thảo mềm hơn. Sau 3-10 phút có thể lấy ra nhai trực tiếp.
Chế biến thành món ăn như cháo, hầm, tiềm thuốc bắc
Bên cạnh đó, trùng hạ thảo còn là nguyên liệu để bạn chế biến thành các món ăn thơm ngon bổ dưỡng như nấu cháo, hầm canh sườn heo hay tiềm thuốc bắc. Việc chế biến thành các món ăn có thể giúp giảm đi mùi vị đặc trưng của đông trùng hạ thảo cho những ai không quen với hương vị này. Đồng thời, trong khi nấu, bạn còn có thể kết hợp thêm các loại dược liệu quý khác để tăng thêm công hiệu của thảo dược như nhân sâm, kỷ tử, táo tàu…
Ngâm rượu hay mật ong
Một số phương pháp vừa để bảo quản đông trùng hạ thảo, vừa để thưởng thức đó là ngâm rượu hoặc ngâm mật ong. Đông trùng hạ thảo ngâm rượu là món rất thích hợp với các quý ông vì sự bổ dưỡng và cải thiện cả về sinh lý, bạn chỉ cần ngâm đông trùng hạ thảo với rượu gạo chất lượng là có thể cất trữ dùng dần. Còn sự kết hợp giữa trùng thảo và mật ong lại rất được lòng chị em, món này vừa thơm ngon, lại tốt cho sức khoẻ và dưỡng da rất hữu hiệu. Nhưng bạn lưu ý nhớ chọn nguồn nguyên liệu chất lượng để đảm bảo an toàn khi dùng nhé.
Kết hợp cùng các bài thuốc
Và từ lâu, đông trùng hạ thảo đã là một trong những loại dược liệu đông y nổi tiếng, có thể kết hợp với nhiều vị thuốc tạo nên các bài thuốc đặc trị nhiều căn bệnh khác nhau.
- Bài thuốc chữa hen suyễn, ho: 6g đông trùng hạ thảo, 6g khoản đông hoa, 3g cam thảo, tiểu hồi, 8g tang bạch bì. Nấu 650-750ml nước, sắc đến khi còn 200-250ml là được.
- Bài thuốc tăng cường sinh lý: 6g đông trùng hạ thảo, 8g dâm dương hoắc, 12g ba kích, hà thủ ô. Tất cả nấu với 500ml nước, sắc cho đến khi còn ½ là được.
- Bài thuốc cải thiện lao phổi, suy nhược: 100g thịt gà, 15g sơn dược, 15g trùng thảo. Sau đó, bạn hầm thịt gà cùng sơn dược và trùng thảo cho đến khi mềm nhừ là dùng được.
- Bài thuốc tăng cường khí huyết: 5g đông trùng hạ thảo, 500g cá nước ngọt, 10 quả táo đỏ, gừng tươi. Cá sau khi làm sạch đem hấp cách thuỷ cùng các loại dược liệu, sau khi chín nêm nếm gia vị và dùng ngay.
3. Hướng dẫn cách chế biến các món từ đông trùng hạ thảo
Bên cạnh những sản phẩm thực phẩm chức năng đông trùng hạ thảo, bạn còn có thể dùng đông trùng hạ thảo khô và tươi để chế biến nên những món ăn lạ miệng, thơm ngon và bổ dưỡng cho sức khoẻ như sau:
Trà đông trùng hạ thảo
Hãm trà là một trong những cách phổ biến nhất để bạn thưởng thức vị dược liệu quý này mỗi ngày. Để pha trà đông trùng hạ thảo, bạn cần chuẩn bị đông trùng hạ thảo khô hoặc tươi, kỷ tử hoặc linh chi tùy sở thích, ấm pha trà bằng thuỷ tinh hoặc sứ.
Cách thực hiện:
Bạn cho đông trùng hạ thảo vào ấm trà, đổ nước sôi khoảng 70 độ C vào tráng qua một lượt, sau đó hãm với nước sôi để khoảng 30 phút cho các dưỡng chất trong trùng hạ thảo tiết ra hết. Nước trà sau khi hãm sẽ có màu vàng nâu, uống có vị ngọt thơm rất đặc trưng. Trong quá trình hãm trà, nếu muốn tăng thêm hương vị và tăng dưỡng chất thì bạn có thể cho vào thêm vài lát nhân sâm, kỷ tử hoặc linh chi nhé. Hơn nữa, nên uống trà vào buổi sáng để cơ thể hấp thụ ở mức tốt nhất cũng như cung cấp năng lượng cho cả ngày.
Rượu ngâm đông trùng hạ thảo
Các loại rượu thuốc như rượu ngâm đông trùng hạ thảo là một trong những loại rượu nổi tiếng được ưa chuộng để bồi bổ cơ thể, đặc biệt là nam giới. Để có bình rượu đông trùng hạ thảo thơm ngon đúng cách, bạn cần thực hiện những bước sau đây.
Cách thực hiện:
- Chuẩn bị: đông trùng hạ thảo tươi (100g) hoặc khô (10g) đều được, 1 lít rượu gạo nguyên chất từ 35-45 độ, bình thuỷ tinh để ngâm rượu, một số vị dược liệu khác nếu thích như nhung hươu, kỷ tử.
- Đông trùng hạ thảo sau khi làm sạch sẽ cho vào bình thuỷ tinh, cho thêm các loại dược liệu khác, sau đó đổ khoảng 700ml rượu gạo vào ngâm. Sau 1 tuần, cho hết 300ml rượu còn lại vào trong bình đã ngâm và sau 30 ngày là có thể dùng rượu. Mỗi ngày uống từ 15-20ml là tốt nhất, không nên uống quá 2 lần 1 ngày.
Gà tiềm thuốc bắc đông trùng hạ thảo
Nếu không thích hương vị quá đặc trưng từ trà và rượu, thì bạn có thể chế biến đông trùng hạ thảo thành các món ăn ngon miệng. Và món gà tiềm thuốc bắc đông trùng hạ thảo khá hấp dẫn. Để làm món này, bạn cần chuẩn bị: gà ác nguyên con, trùng thảo, 1 gói thuốc bắc, gia vị nấu.
Cách thực hiện:
- Bạn lấy 50-70g đông trùng hạ thảo tươi (hoặc 35-50g trùng thảo khô) rửa sạch để ráo nước.
- Gà ác làm sạch, rửa sạch các vị thuốc bắc nấu cùng. Sau đó cho một nửa các loại dược liệu vào bụng gà, khâu lại bằng dây lạc.
- Phi hành tỏi cho thơm và đổ nước hầm gà với số nguyên liệu còn lại với lửa nhỏ vừa.
- Sau khoảng 1 giờ, cho đông trùng hạ thảo vào hầm thêm khoảng 40 phút với lửa nhỏ, nêm nếm gia vị vừa miệng và tắt bếp.
- Như vậy là bạn đã có thể thưởng thức ngay món gà tiềm đông trùng hạ thảo rất ngon và cực kỳ bổ nhé.
Canh sườn heo hầm đông trùng hạ thảo
Còn gì hấp dẫn hơn một tô canh sườn heo hầm đông trùng hạ thảo để bồi bổ sau những ngày làm việc căng thẳng. Để thực hiện món ăn này, bạn cần chuẩn bị những nguyên liệu sau: Đông trùng hạ thảo 8g, sườn heo non 500g, hoài sơn 250g, táo tàu khô 6 quả, gừng, kỷ tử 30g, gia vị nấu cùng.
Cách thực hiện:
- Sơ chế các nguyên liệu để làm sạch bụi bẩn và tạp chất, thịt heo nên chần qua nước sôi để được vệ sinh hơn, hành lá cắt khúc, gừng thái lát, táo tàu cắt khúc vừa ăn.
- Cho nước lạnh vào nồi, thêm một chút rượu gạo cùng 3-5 lát gừng tươi. Sau khi nước sôi thì cho sườn heo vào hầm lửa nhỏ, tiếp đến cho các vị dược liệu như đông trùng hạ thảo, kỷ tử, táo tàu vào ninh tiếp khoảng 1 giờ. Sau đó nêm nếm vừa miệng và cho hành lá vào tắt bếp, dùng ngay cho nóng.
Cháo đông trùng hạ thảo
Trong tất cả các món từ đông trùng hạ thảo, thì cháo trùng thảo là món dễ ăn nhất, đặc biệt bổ dưỡng và tốt cho sức khỏe của người lớn tuổi hoặc người vừa ốm dậy. Để nấu được món cháo thơm ngon, giàu dinh dưỡng nhất, bạn cần chuẩn bị những thành phần sau: 100g gạo thơm, đông trùng hạ thảo tươi (khô) từ 8-10 sợi, 300g thịt nạc gà, các loại gia vị, hành lá.
Cách thực hiện:
- Gà rửa sạch, luộc chín, để nguội và xé thành từng sợi mỏng.
- Đông trùng hạ thảo rửa sạch để ráo.
- Vo sạch gạo, nấu cháo. Khi cháo gần chín cho thịt gà và đông trùng hạ thảo vào nấu tiếp khoảng 15 phút, sau đó nêm nếm vừa ăn và tắt bếp.
Ngoài ra, bạn còn có thể nấu cháo đông trùng hạ thảo chay với hoàng kỳ, câu kỷ với cách thực hiện tương tự. Món ăn này rất thanh đạm, lại đủ dinh dưỡng để bồi bổ cơ thể khỏe mạnh hơn.
Hy vọng rằng, sau những thông tin chia sẻ tổng quan về nấm đông trùng hạ thảo, bạn sẽ có được kiến thức hữu ích để sử dụng loại dược liệu này hiệu quả hơn. Từ đó, bạn có thể chọn lựa và chế biến cho gia đình những món ăn phù hợp, để tăng cường sức khỏe và vui sống mỗi ngày.
